TRONG TẬP THƠ „NƯỚC ĐỨC CỔ TÍCH MÙA ĐÔNG“
Giới thiệu: Hoàng Lan
.
Cách đây nửa năm, văn đàn Việt Nam có thêm một viên ngọc hiếm hoi, đó là bản dịch 108 bài thơ xuất sắc được chọn lựa từ 17 thi sĩ trứ danh nhất của làng thơ Đức thời cận đại, người dịch là TS Phan Kim Hổ. Thơ Đức vốn dĩ khá phong phú về thể thơ (truyện thơ ngắn – Ballade, thơ lãng mạn, thơ ngợi ca, thơ trào lộng v.v…). Cấu trúc thơ trong từng thể loại cũng phong phú không kém, nhất là khi chúng ta để ý đến số âm tiết trong từng câu thơ số chẵn và lẻ. Đặc biệt cách gieo vần thì quả là một nghệ thuật huyền bí, vì ngôn ngữ Đức thuộc loại đa âm, mỗi chữ tiếng Đức có thể có một âm tiết (Haus, Hund, Wald, Tür…) hoặc nhiều âm tiết trong một chữ (Mädchen, Professor…), có lúc thì liên kết nhiều chữ với nhau đến độ dài vô tận (Erweiterungsmöglichkeiten …).
Bản dịch của bằng hữu Phan Kim Hổ không những giữ nguyên được nội dung, ý thơ, mà còn giữ nguyên cả thể thơ, cấu trúc thơ và cách gieo vần theo quy ước của thơ Đức. Trong thới gian tới, chúng tôi sẽ lần lượt giới thiệu vài thi sĩ tiêu biểu, mỗi thi sĩ chọn ra vài bài thơ hay nhất để giới thiệu cùng bạn đọc.
Thi sĩ đầu tiên của Đức, có thể nào khác hơn là Johann Wolfgang von Goethe? Một vài sử gia văn hóa đã nêu danh bốn vị thi thánh trong suốt chiều dài lịch sử hơn 2500 năm của châu Âu là: Homer của Hy Lạp thời cổ đại, Dante của Ý thời Tiền Phục Hưng, Shakespeare của Anh thời đại khai sáng sơ kỳ và Goethe của Đức trong thời đại khai sáng cực thịnh. Nếu có ai xem nhận xét đó có vẻ cường điệu, thì cũng không sao, điều đó không làm lu mờ danh tiếng của bốn vị thi thánh của văn minh châu Âu. Chúng tôi chọn Goethe để giới thiệu đầu tiên cũng không nằm ngoài ý nghĩ đó.
Goethe được xem là đại văn hào lớn nhất nước Đức và cả thế giới. Ngay cả 200 năm sau ngày mất, các tác phẩm của ông ở dạng tiểu thuyết, kịch và thơ ca vẫn được dịch ra nhiều thứ tiếng và phổ biến rộng rãi. Nói tới Goethe, không ai có thể quên bản trường thi Faust I và II, một tác phẩm dài hơn 12.000 câu thơ, đã được dịch ra hàng chục ngôn ngữ khác nhau, và khi nhà phê bình văn học nói về ngôn ngữ và văn chương Đức, thì Faust sẽ được nghĩ đến trước tiên. Nhưng bên cạnh những bản trường thi đó, hầu như ít người biết rằng Goethe đã sáng tác hơn 3000 bài thơ ngắn đủ mọi thể loại, mọi cấu trúc thơ và cách gieo vần khác nhau.
Xin giới thiệu ba bài tiêu biểu trong tác phẩm Nước Đức cổ tích mùa đông. Đọc bản dịch, các bạn có thể thấy là, bản dịch tiếng Việt luôn giữ quy ước về thể thơ, cấu trúc thơ và cách gieo vần giống như bản gốc:
Bài 1: Abschied – Giã biệt. Cấu trúc thơ đặc biệt có 8 âm tiết trong câu số lẻ, và 7 âm tiết trong câu số chẵn trong mỗi phân khúc 4 câu thơ. Cách gieo vần theo dạng chéo (Kreuzreim), tức âm tiết cuối cùng trong các câu số chẵn sẽ vần với nhau, và âm tiết cuối cùng trong câu số lẻ vần với nhau.
Bài 2: An den Mond – Gửi mặt trăng. Cấu trúc: Câu số lẻ có 7 âm tiết, câu số chẵn có 5 âm tiết. Cách gieo vần chéo trong mỗi phân khúc 4 câu.
Bài 3: Erlkönig – Vua loài yêu tinh. Thể thơ: truyện thơ ngắn (Ballade). Cách gieo vần kép (Paarreim) trong mỗi phân khúc 4 câu thơ, tức gieo vần vào hai câu lẻ và chẵn kế tiếp nhau.
Xin mời các bạn thưởng thức:
| Abschied (1770) Johann Wolfgang von Goethe Laß mein Aug den Abschied sagen, Den mein Mund nicht nehmen kann! Schwer, wie schwer ist er zu tragen! Und ich bin doch sonst ein Mann. Traurig wird in dieser Stunde Selbst der Liebe süßtes Pfand, Kalt der Kuß von deinem Munde, Matt der Druck von deiner Hand. Sonst, ein leicht gestohlnes Mäulchen, O wie hat es mich entzückt! So erfreuet uns ein Veilchen, Das man früh im März gepflückt. Doch ich pflücke nun kein Kränzchen, Keine Rose mehr für dich. Frühling ist es, liebes Fränzchen, Aber leider Herbst für mich! | Giã biệt (1770) Johann Wolfgang von Goethe Hãy để mắt anh nói lời giã biệt, Miệng anh chẳng thể thốt nên lời! Khó, khó quá trĩu nặng lòng da diết! Là đàn ông anh vẫn chơi vơi. Giờ phút này ôi xiết bao buồn bã Cả minh chứng ngọt ngào tình yêu, Nụ hôn từ môi em nay lạnh giá, Tay thường siết chặt đã lơi nhiều. Còn gì nữa môi nàng nhẹ hờ hững, Ôi từng làm anh đắm đuối say! Nhành hoa tím khiến chúng mình hào hứng, Ta cùng hái sớm tháng Ba này. Nhưng anh không hái kết tràng hoa đó, Không đóa hồng nữa để trao tay. Mùa xuân đấy, Franzi yêu bé nhỏ, Cho anh là thu, thật tiếc thay! Phan Kim Hổ dịch 14.05.2020 |
| An den Mond (1778/1789) Johann Wolfgang von Goethe Füllest wieder Busch und Tal Still mit Nebelglanz, Lösest endlich auch einmal Meine Seele ganz; Breitest über mein Gefild Lindernd deinen Blick, Wie des Freundes Auge mild Über mein Geschick. Jeden Nachklang fühlt mein Herz Froh und trüber Zeit Wandle zwischen Freud und Schmerz In der Einsamkeit. Fließe, fließe, lieber Fluß! Nimmer werd ich froh, So verrauschte Scherz und Kuß, Und die Treue so. Ich besaß es doch einmal, Was so köstlich ist! Daß man doch zu seiner Qual Nimmer es vergißt! Rausche, Fluß, das Tal entlang, Ohne Rast und Ruh, Rausche, flüstre meinem Sang Melodien zu. Wenn du in der Winternacht Wütend überschwillst, Oder um die Frühlingspracht Junger Knospen quillst. Selig, wer sich vor der Welt Ohne Haß verschließt, Einen Freund am Busen hält Und mit dem genießt Was, von Menschen nicht gewußt Oder nicht bedacht, Durch das Labyrinth der Brust Wandelt in der Nacht. | Gởi mặt trăng (1778/1789) Johann Wolfgang von Goethe Hãy khẽ đắp bụi cây, thung lũng Với màn sương bóng nhòa, Và giải thoát trong cùng tác động Trọn vẹn tâm hồn ta; Trên ruộng đồng xin trăng rộng phủ Một ánh mắt dịu hòa, Như mắt ôn nhu người bạn hữu Lên vận mệnh của ta. Tim ta cảm nhận từng âm hưởng Thời khắc vui và buồn Chuyển giữa khổ đau và vui sướng Bên trong nỗi cô đơn. Chảy, hãy chảy, dòng sông thân quý! Ta chẳng thể vui lòng, Trò đùa và nụ hôn nhạt vị, Cũng như lòng thủy chung. Ta đã từng một lần sở hữu, Điều thi vị cực kỳ! Để rồi thành dày vò đau khổ Vì lòng mãi khắc ghi! Rì rào, sông ơi, xuôi nước bạc, Không cần đến nghỉ ngơi, Rì rào, rủ rỉ theo ta hát Những giai điệu thảnh thơi. Khi mi trong đêm đông lạnh giá Giận dữ vỗ tràn bờ, Hay dâng trào vườn xuân hoa lá Căng phồng chồi non tơ. Phúc cho người sống trên thế giới Khép kín không hận thù, Ôm vào lòng bạn thân thơ thới Và tận hưởng cùng nhau. Những gì con người không nhận thức Hoặc không buồn quan tâm, Đi xuyên qua mê cung lồng ngực Thơ thẩn trong màn đêm. Phan Kim Hổ dịch 28.10.2021 |
| Erlkönig (1782) Johann Wolfgang von Goethe Wer reitet so spät durch Nacht und Wind? Es ist der Vater mit seinem Kind; Er hat den Knaben wohl in dem Arm, Er fasst ihn sicher, er hält ihn warm. Mein Sohn, was birgst du so bang dein Gesicht? – Siehst, Vater, du den Erlkönig nicht? Den Erlenkönig mit Kron’ und Schweif? – Mein Sohn, es ist ein Nebelstreif. – „Du liebes Kind, komm, geh mit mir! Gar schöne Spiele spiel’ ich mit dir; Manch’ bunte Blumen sind an dem Strand, Meine Mutter hat manch gülden Gewand.“ – Mein Vater, mein Vater, und hörest du nicht, Was Erlenkönig mir leise verspricht? – Sei ruhig, bleibe ruhig, mein Kind; In dürren Blättern säuselt der Wind. – „Willst, feiner Knabe, du mit mir gehn? Meine Töchter sollen dich warten schön; Meine Töchter führen den nächtlichen Reihn Und wiegen und tanzen und singen dich ein.“ – Mein Vater, mein Vater, und siehst du nicht dort Erlkönigs Töchter am düstern Ort? – Mein Sohn, mein Sohn, ich seh’ es genau: Es scheinen die alten Weiden so grau. – „Ich liebe dich, mich reizt deine schöne Gestalt; Und bist du nicht willig, so brauch’ ich Gewalt.“ – Mein Vater, mein Vater, jetzt faßt er mich an! Erlkönig hat mir ein Leids getan! – Dem Vater grauset’s; er reitet geschwind, Er hält in Armen das ächzende Kind, Erreicht den Hof mit Mühe und Not; In seinen Armen das Kind war tot. | Vua loài yêu tinh (1782) Johann Wolfgang von Goethe Ai còn phi ngựa đêm gió lạnh tê tái? Đó là người cha với cậu con trai; Trong vòng tay ông ôm đứa bé thật gọn, Ông ôm con chặt, ông giữ ấm cho con. Con ơi, sao lại lo âu giấu mặt mình? – Nhìn kìa, bố, bố không thấy vua yêu tinh? Vua với vương miện và đuôi áo phủ? – Con trai ơi, đó chỉ là dải sương mù. – “Hãy đi theo ta, này bé yêu quý! Rồi mình chơi chung những trò thật hay; Ở bãi biển nhiều hoa muôn màu tỏa rạng, Mẹ ta có mấy trang phục bằng vàng.”- Bố ơi, bố ơi, sao mà bố không nghe thấy, Điều vua thì thầm hứa với con đây? – Con của bố, hãy bình tĩnh, giữ yên lặng; Gió rì rào trong đám lá khô cằn. – “Này bé thanh tú, muốn đi với ta không? Các con gái ta sẽ chăm sóc mi hết lòng; Các con gái ta diễn xem điệu múa tối Và nhảy và hát, đong đưa ru mi thôi. “- Bố ơi, bố ơi, sao bố không thấy ở đó Các con gái của vua chỗ tối mò? – Con ơi, con ơi, bố thấy rõ trong tối: Chỉ là đám liễu già xám xịt mà thôi. – “Ta thương mi, ta bị dáng mi đẹp hấp dẫn; Nếu mi không theo, bạo lực ta sẽ cần.”- Bố ơi, bố ơi, con vừa bị vua chạm phải! Vua lũ yêu tinh đang xâm hại con đây! – Người cha khiếp sợ; ông phóng ngựa như gió, Tay vẫn ôm con trai còn thở phì phò, Vào đến sân sau nhiều khó khăn chới với; Trong vòng tay ông, đứa bé đã qua đời. Phan Kim Hổ dịch 16.12.2021 |
./.
Diễn Đàn Khai Phóng 