Trang chủ » Nghiên cứu Tư tưởng
Category Archives: Nghiên cứu Tư tưởng
Thời đại khai sáng giúp gì cho chúng ta hôm nay?
Tác giả: Tôn Thất Thông
Có một anh bạn trẻ, thấy tôi viết mấy bài về thời đại khai sáng, đã thân tình nêu thắc mắc rằng, thời đại đó đã trôi qua 300 năm, vậy thì việc tìm hiểu có ích lợi gì cho đời sống trong thế kỷ 21?Thật là một câu hỏi cực kỳ lý thú tôi chờ đã lâu! Khi các giòng tư tưởng của nền triết học tư sản phương Tây vẫn còn là nội dung cấm kỵ trong chương trình giáo dục trung học và đại học ở Việt Nam, chắc hẳn có rất nhiều bạn trẻ nghĩ như trên, nhưng chưa tiện nói ra. Nhưng sẽ vô cùng lý thú, khi các bạn tìm thấy câu trả lời theo phong thái trưởng thành mà triết gia khai sáng Immanuel Kant đề nghị: đi tìm sự thật mà không cần ai sắp đặt giùm, cũng không cần ai áp đặt hướng đi. Vì thế, bài tiểu luận sau đây không có tham vọng trả lời câu hỏi ở trên, mà chỉ mong làm một xung lực kích thích tính tò mò đến người đọc. Sau này, khi tư tưởng tư sản phương Tây không còn là chủ đề cấm kỵ trong guồng máy xuất bản ở Việt Nam, chúng tôi sẽ hoàn tất bộ sách về trào lưu khai sáng với đầy đủ tài liệu để các bạn nghiên cứu thêm.
Quyền tự do bất khả phân: Tự do cá nhân, tự do chính trị, tự do kinh tế
Tác giả: Douglas Bandow
Người dịch: Phạm Nguyên Trường
Thành công về kinh tế tạo điều kiện cho người ta sử dụng một cách đầy đủ hơn lợi thế của những quyền tự do khác. Kiếm được một ít tiền rồi chu du khắp thế giới, đi làm nghiên cứu sinh, xuất bản một tờ báo, ủng hộ quỹ từ thiện, ủng hộ một chiến dịch hay một chính khách mà bạn chọn. […] Những người có ít quyền tự do kinh tế cũng sẽ có ít những lựa chọn tương tự như thế.
Thời đại khai sáng ở châu Âu (4)
Những yếu tố tạo nên con người thế kỷ 17
Tác giả: Tôn Thất Thông
Trong bài trước, chúng ta đã kết luận rằng, trào lưu khai sáng thăng hoa trong thế kỷ 18. Nhưng nói cho cùng, các thành quả của thế kỷ 18 cũng chỉ là bước tiến tất yếu của quá trình vận động khai sáng bắt đầu từ thế kỷ 17, được xem là gốc rễ, và cũng là xung lực cho những thành tựu về sau. Nhưng điều gì đã làm cho thế kỷ 17 quan trọng đến thế? Câu trả lời thật rõ ràng: Là con người! Là tư duy tự do và ý chí hành động của tầng lớp trí thức mới. Vậy yếu tố nào đã làm cho những con người trước đây chỉ biết thuần phục giáo điều ý thức hệ và quyền lực, bỗng trở nên những con người tự chủ đặc biệt của thế kỷ 17, có năng lực làm chuyện lấp biển vá trời, đưa cả lục địa thoát khỏi tình trạng lạc hậu trung cổ?
Về khái niệm tư duy phản biện
Tác giả: RUSSELL BROOKER
Người dịch: Phạm Thị Ly
Tư duy phản biện là một quá trình tư duy nhằm chất vấn các giả định hay giả thiết. Đó là cách để khẳng định rằng một nhận định nào đó là đúng hay sai, đôi khi đúng, hay có phần đúng. Nguồn gốc của khái niệm tư duy phản biện có thể tìm thấy trong tư tưởng của phương Tây đối với phương pháp tư duy theo lối Socrat của người Hy lạp cổ, còn ở phương Đông, là trong kinh Vệ đà của nhà Phật. Tư duy phản biện là thành tố quan trọng của mọi nghề nghiệp chuyên môn. Nó là một phần của quá trình giáo dục và ngày càng có tầm quan trọng đáng kể đối với sự tiến bộ của sinh viên thông qua đào tạo bậc đại học, tuy các nhà giáo dục vẫn còn tranh luận về ý nghĩa chính xác và tầm cỡ của vấn đề này.
Sự khủng hoảng tâm lý xã hội theo cách nhìn S. Freud
Tác giả: Mạc Văn Trang
DĐKP: Xã hội Việt Nam ngày càng xảy ra nhiều bạo lực, nhưng ít ai chú ý phân tích nguyên nhân sâu xa dựa vào các nguyên lý về tâm lý xã hội, cho nên cũng chỉ nêu lên một cách tiêu cực, than vắn thở dài mà không tìm được lối thoát, đôi khi vội vàng kết án sai đối tượng. Nhà phân tâm học người Áo, Sigmund Freud phát triển một nền tảng lý thuyết có thể giúp chúng ta lý giải phần nào nguyên nhân sinh ra con người bạo lực. Bài viết sau đây của GS TS Mạc Văn Trang là một trong rất ít bài hiếm hoi sử dụng nền tảng lý thuyết của Freud để soi sáng thêm nguyên nhân của bạo lực trong xã hội Việt Nam. Xin cám ơn tác giả đã cho phép đăng trên DĐKP.
Cốt lõi của tự do là tự do kinh tế
Tác giả: Deirdre Nansen McCloskey
Người dịch: Phạm Nguyên Trường
Thời đại khai sáng ở châu Âu (3)
Khởi đầu và chấm dứt
Tác giả: Tôn Thất Thông
Trào lưu khai sáng đánh dấu sự cáo chung của chế độ phong kiến với cao điểm là hai cuộc cách mạng ở Mỹ và Pháp, để chuẩn bị bước sang chủ nghĩa tư bản bắt đầu từ thế kỷ 19 với các định chế chính trị dân chủ xuất hiện trên khắp lục địa. Dần dần, hầu hết tất các nước ở châu Âu và Bắc Mỹ đều bắt đầu xây dựng thể chế chính trị dựa trên nguyên tắc công pháp và phân quyền. Đó là thành quả lớn lao của trào lưu khai sáng trong thế kỷ 18, làm bàn đạp cho những thay đổi xã hội châu Âu và Bắc Mỹ trong mọi lĩnh vực chính trị, kinh tế, khoa học, kỹ thuật, văn chương, triết học. Bài biên khảo này sẽ cố gắng tìm hiểu trào lưu khai sáng thực sự bắt đầu ở thời điểm nào và lúc nào là (tạm) chấm dứt.
Chừng mực
Tác giả: Cao Huy Thuần
… cái gì quan trọng trong bất cứ chính thể nào, dù dân chủ hay không, không hẳn là những nguyên tắc thành văn mà chính là những nguyên tắc bất thành văn, nghĩa là những yếu tố văn hóa. Hơn cả lý thuyết, học thuyết, chương trình, cương lĩnh giấy trắng mực đen, một thái độ, một đầu óc, một lối sống trong xã hội, một cách đối xử giữa người với người, những yếu tố văn hóa đã un đúc sẵn từ trước ấy, bàng bạc trong không gian chính trị, ảnh hưởng lên cách hành xử quyền lực khiến cùng một chế độ chính trị như nhau trên nguyên tắc, mà nơi này kết quả tốt xấu khác nơi kia, cùng khuôn mà khác dấu.
Từ độc quyền triết học thời trung cổ…
Từ độc quyền triết học thời trung cổ, nghĩ về độc quyền văn hóa và tư tưởng ngày nay: Hậu quả và biện pháp phản kháng.
Tác giả: Tôn Thất Thông
Tóm tắt: Bài tiểu luận này trước hết sẽ trình bày quá trình hình thành tình trạng độc giáo và độc quyền nghiên cứu triết học trong thời trung cổ châu Âu. Tiếp đó chúng ta xem xét những hậu quả tai hại nào xảy đến cho châu Âu vì chế độ độc quyền đó. Mỗi tiểu mục sẽ có vài so sánh với chế độ độc quyền về văn hóa và tư tưởng tại Việt Nam để chúng ta nhìn thấy sự liên hệ. Hậu quả nghiêm trọng của chính sách độc quyền tư tưởng lên văn minh nhân loại được phác họa qua một trường hợp điển hình trong việc nghiên cứu khoa học tự nhiên vào thế kỷ 16. Cuối cùng, chúng ta khảo sát rất sơ lược lộ trình có thể đưa đến tình trạng giải phóng tư tưởng để chống lại chính sách độc quyền.
[Đọc tiếp]
Hoặc xem PDF trên Thời Đại Mới tháng 8.2019 hoăc ở đây
Tại sao chủ nghĩa dân tộc tỏ ra thành công
TẠI SAO CHỦ NGHĨA DÂN TỘC TỎ RA THÀNH CÔNG VÀ TẠI SAO NÓ KHÔNG CHỊU BIẾN MẤT
Tác giả: Andreas Wimmer, “Foreign Affairs,” March/April 2019
Trần Ngọc Cư dịch
Andreas Wimmer là Giáo sư Xã hội học và Triết lý Chính trị tại Đại học Columbia và là tác giả cuốn “Xây dựng Quốc gia: Tại sao một số nước thành tựu trong khi các nước khác tan rã,” [Nation Building: Why Some Countries Come Together While Others Fall Apart.]
