Tác giả: Georg Fahrion, DER SPIEGEL
Người dịch: Ninh Dương.
TRUNG QUỐC: Bác sĩ đi giao hàng, chuyên gia tiếp thị hướng dẫn du khách: Suy thoái kinh tế đang buộc những người Trung Quốc có trình độ học vấn cao phải làm những công việc bấp bênh. Lời hứa thịnh vượng của đảng xem ra không còn áp dụng cho họ nữa.
Sau điểm dừng đầu tiên trên tuyến đường của mình, suýt nữa thì Guo Bin đã bị cán chết. Người giao hàng 27 tuổi này vừa khiêng hai bịch nước sáu chai và một túi táo lên tầng 4 cho khách hàng, giờ anh quay trở lại đường phố trên chiếc xe điện Scooter của mình. Vừa đúng lúc một chiếc ô tô xẹt ngang qua đường. Guo phanh gấp, chiếc Scooter của anh trượt bánh, lốp xe để lại một vệt đen trên mặt đường. Thế nhưng, anh không có thì giờ dừng lại. Anh phải tiếp tục.
Một thời gian ngắn sau, Guo giao hàng cho 5 người khách của siêu thị ở Bắc Kinh. Anh chụp một tấm ảnh tự sướng trong bộ đồng phục lao động và chiếc mũ bảo hiểm bằng nhựa mỏng đến nỗi chừng như sẽ vỡ vụn như vỏ trứng nếu anh ngã. Guo phải tải ảnh tự sướng lên ứng dụng trí tuệ nhân tạo để người chủ kiểm tra xem anh ta có ăn mặc đúng qui định không. Nếu không, sẽ bị phạt 200 nhân dân tệ, khoảng 25 euro, tương đương với tiền lương nửa ngày làm việc.
Khi vừa tải lên, đồng hồ đếm ngược bắt đầu chạy ngay lập tức: Guo phải có mặt ở siêu thị trong vòng 12 phút cho chuyến tải hàng tiếp theo. Anh đi qua các con hẻm phố cổ Bắc Kinh mất 8 phút 59 giây. Guo nói: “Lúc đầu tôi cảm thấy căng thẳng. Nhưng nếu muốn kiếm tiền thì phải tìm cách ứng phó với áp lực.”
Quo cao lớn, khỏe mạnh, có đôi tay như mỏ cặp. Sau khi học y khoa, anh làm việc tại một bệnh viện. “Tôi đã sẵn sàng phục vụ với tư cách là một bác sĩ,” anh nói. »Nhưng rồi tôi phải đối mặt với thực tế của xã hội này. Đi đến đâu, tôi cũng đâm phải những bức tường.”Để kiếm đủ tiền, giờ đây anh phải làm việc bảy ngày một tuần, đến 15 giờ một ngày, trong một công việc thấp hơn rất nhiều so với trình độ của mình.
Nền kinh tế Trung Quốc suy yếu từ khi đại dịch xảy ra, đất nước này đang kêu rêu trước cuộc khủng hoảng trên thị trường bất động sản, lĩnh vực công nghệ và giáo dục đang gặp phải các khó khăn tự gây ra, thêm vào đó, Mỹ đã áp đặt chế độ thuế hải quan và các biện pháp trừng phạt. Hàng triệu lớp đồng bào trẻ và trung niên lâm vào trong tình trạng như Guo: họ gắng sức, nhưng không đạt được bất kỳ một bước tiến nào.
Nhiều người vất vả với những công việc bấp bênh giống như Guo. Những người khác bị buộc phải tạm nghỉ - như Bai Ma, 33 tuổi, người tìm cách định hướng cho bản thân ở thành phố Dali, nơi những người bỏ ngang thường chọn để ở. Anh xấu hổ cho sự thất bại trong nghề nghiệp của mình đến mức không tiết lộ tên thật. Nhiều người khác cũng bị thất nghiệp – tỷ như Yang Lan, chuyên gia tiếp thị 42 tuổi đến từ Bắc Kinh, người lo ngại rằng ở độ tuổi của mình, cô không còn chút cơ hội trên thị trường lao động.
“Người dân tạo ra sinh kế của mình bằng lao động”, Chủ tịch Tập Cận Bình đã nhấn mạnh như thế vào tháng Năm. Đó là điều kiện tiên quyết cho “sự ổn định lâu dài của đất nước”. Nhưng gần một phần năm thanh niên từ 16 tới 24 tuổi không tìm được việc làm; Định nghĩa mới cho việc phân loại thống kê những người được liệt vào hạng thất nghiệp chỉ làm giảm con số này vài phần trăm. Theo số liệu chính thức thì tỷ lệ thất nghiệp cho tất cả các nhóm tuổi chỉ cán mức 5%, nhưng các chuyên gia quốc tế đánh giá thấp phương thức khảo sát; nó đánh bóng bức tranh.
Nói cho cùng, những con số như vậy không phản ánh đầy đủ sự tan biến giấc mơ viễn tưởng. Theo một meme phổ biến trên internet Trung Quốc, giới trẻ hiện đang sống trong “thời đại vứt bỏ của lịch sử”. Thật ra cách đây một hoặc hai thập kỷ hầu hết tất cả người dân Trung Quốc đều nghèo khổ hơn hiện nay. Nhưng hồi đó họ sống trong niềm hy vọng chính đáng rằng tương lai tốt đẹp hơn đang chờ đợi họ ở phía chân trời.
Vì có nhiều người đang gặp khó khăn về tài chính kể từ khi có đại dịch, Đảng Cộng sản vi phạm khế ước không chính thức mà họ đã ký kết với công dân của mình. Đó là: Về mặt chính trị, bạn phải cư xử thụ động, nhưng chúng tôi sẽ cho bạn cơ hội thăng tiến. Ngày nay, lời hứa này chỉ đúng với một số lượng người Trung Quốc ngày càng giảm đi.
Quo Bin có đủ lý do để nổi loạn. Anh và gia đình đã đầu tư rất nhiều cho một tương lai không đến. Anh nói về điều này tại một nhà hàng trong khu lân cận tại Bắc Kinh, nơi anh được mời ăn trưa giữa hai chuyến giao hàng. Anh gọi món mì chay, món có giá rẻ nhất trong thực đơn. Anh sẽ gói trọn phần thức ăn thừa và mang đi.
Anh sinh năm 1997 tại một ngôi làng ở tỉnh nội địa Sơn Tây. Cha anh là công nhân xây dựng và mẹ anh điều hành một quán thịt xiên nướng. Anh có ba người chị gái. Tất cả đều được sinh ra trong thời kỳ chính sách một con. Vì lý do có thêm đứa con gái thứ hai và thứ ba, chính quyền đã xử phạt cha mẹ họ hàng nghìn nhân dân tệ cộng thêm 10.000 nhân dân tệ vì anh ta, đứa con thứ tư, tương đương với khoảng 1.300 euro bây giờ. Vào lúc đó là một số tiền khổng lồ đối với những người dân bình thường ở nông thôn.
Cha mẹ anh muốn có một đứa con trai bằng mọi giá. Một người thừa kế làm cho họ tự hào. Bà cố của anh từng là bác sĩ và Guo phải coi đó làm gương. Để làm được điều này, bố mẹ anh đã phải vay nợ, anh nói. Họ gửi cậu bé đến một trường nội trú tư thục trong thành phố.
Anh nhận lãnh công việc đầu tiên vào năm 2020. Bệnh viện ở Sơn Tây đã mướn anh từ một công ty môi giới việc làm thay vì trực tiếp tuyển dụng. Anh được phân công vào phòng phẫu thuật nhưng trong thời kỳ đại dịch chỉ những ca mổ cần thiết nhất mới được tiến hành. Guo cho biết hầu như anh chỉ làm công việc thử nghiệm Covid và kiếm được 4.000 nhân dân tệ, tương đương với 500 euro. Vợ anh, một giáo viên tiếng Anh, mang về nhà một số tiền gấp đôi.
Guo phải gánh chịu một món nợ cho đám cưới. Anh nói: “Ở chỗ tôi, bạn phải tặng quà nếu muốn kết hôn. Ít nhất 188.000 nhân dân tệ tiền mặt, đó là con số được cho là may mắn, tương đương với 24.000 euro. Thêm vào đó là một chiếc ô tô, đồ trang sức bằng vàng và một căn hộ ở Thái Nguyên, thủ đô của Sơn Tây.
“Là người đàn ông trong nhà, tôi phải gánh vác trách nhiệm của mình”, Guo khẳng định. Vì vậy anh đã từ bỏ công việc có số lương thấp ở bệnh viện. Một người bạn học cũ làm nghề tài xế giao hàng ở Bắc Kinh kiếm được số tiền gần gấp ba lần. Guo bắt chước làm theo.
Anh đã khởi đầu công việc ở đó từ tháng 12 năm 2023, cho dù chưa bao giờ anh muốn đến Bắc Kinh – một thành phố quá lớn và quá đắt đỏ đối với anh. Một tháng làm ăn thuận lợi sẽ đem lại cho anh số tiền tương đương với 1.500 euro, thực tế là tất cả đều dùng để trả nợ. Anh dự định sau khi trả hết sẽ quay lại Thái Nguyên, nơi vợ anh đang đợi. Anh đã tính toán rằng gia đình anh có thể kiếm tới 20.000 nhân dân tệ mỗi tháng với một nhà hàng ở vị trí tốt, có nghĩa là gần 2.500 euro. “Ở Thái Nguyên, đó không phải là một khoản thu nhập tồi”. Hy vọng rằng một tương lai với tư cách là chủ nhà hàng sẽ có nhiều triển vọng hơn? Ít ra là anh đang mơn man đùa nghịch với ý tưởng này.
Phải chăng cuộc sống đã đánh cắp anh ta số tiền lương xứng đáng? Vâng, những suy nghĩ như vậy đã đến với anh, Guo nói. Khi anh ngã lưng xuống giường vào lúc bốn giờ và thức dậy lúc sáu giờ để đi làm. Khi anh gặp tai nạn và phải trả hẳn một ngày lương để sửa chiếc điện thoại thông minh bị sứt mẻ, không có nó anh không thể tiếp tục làm việc.
Nhưng những cảm xúc này sẽ không đông cứng lại, Guo nói. »Tôi có thể bơi theo dòng chảy hoặc ngược dòng. Tôi thà tập trung vào bản thân mình hơn là đổ lỗi cho hoàn cảnh. Tôi đang ở vị trí mình đang đứng vì tôi chưa giỏi đủ.” Anh vẫn chưa hoàn toàn từ bỏ niềm hy vọng. Sau khi trả hết nợ, anh sẽ cố tìm một công việc ở bệnh viện.
Yang Lan cũng không chịu khuất phục. Người phụ nữ 42 tuổi đang chống lại sự tụt dốc của mình. Chỉ vài năm trước, cô còn kiếm được tới 60.000 nhân dân tệ mỗi tháng, khoảng 7.700 euro. Đợt gần đây nhất có khi là 20 nhân dân tệ một giờ, 2,50 euro. Cô theo học thiết kế nội thất, sau đó chuyên về quan hệ công chúng cho các công ty truyền thông.
“Tôi làm việc chuyên cần, tôi có kinh nghiệm – tôi đã tưởng rằng mình hoàn toàn có đủ sức cạnh tranh.” Cô cười. »Tôi đã vun bồi chuyên môn trong mười năm, nhưng nó không còn giá trị.”
Yang mặc quần đùi và đi xăng-đan, một chiếc lông vũ được xăm trên mắt cá chân trái, tóc tết thành hai bím. Giọng nói của cô lấp đầy khoảng không gian một quán cà phê nhỏ ở Bắc Kinh. Năm 2020, cô bỏ công việc cố định cuối cùng sau khi sếp của cô không trả lương đúng kỳ hạn ba tháng liên tiếp. “Tôi thật ngây thơ,” Yang nói. »Tôi không ngờ, sẽ gặp nhiều khó khăn như vậy.”
Trước đại dịch, công nhân Trung Quốc thường xuyên thay đổi công việc, ngay cả khi chỉ để kiếm thêm vài phần trăm, cơ hội việc làm đầy rẫy. Điều đó đã hoàn toàn thay đổi. Một trải nghiệm mới đối với nền kinh tế Trung Quốc, với bốn thập kỷ đã tăng trung bình 9% mỗi năm trước đại dịch.
Sau khi huỷ bỏ công việc, Yang hành nghề tự do cho một công ty giải trí Hà Lan đang thử nghiệm ở thị trường Trung Quốc. Mọi chuyện kết thúc vào năm 2023, “họ không thể trả tiền lương cho tôi nữa”. Sau đó là một công việc tạm thời này đến công việc tạm thời khác, thậm chí cô còn làm tại một trung tâm bưu kiện.
Từ tháng 10 năm 2023 đến tháng 5 năm 2024, cô được mời tham gia hai cuộc phỏng vấn, mặc dù đã gửi hàng loạt đơn xin việc. Cả hai lần cô đều có ấn tượng rằng họ đang tìm cách lạm dụng mình. Cô đứng dậy và bỏ đi. “Ở tuổi này, tôi sẽ không để bất kỳ ai bỡn cợt mình nữa”.
Yang tin rằng “Lời nguyền tuổi 35” đã đến cùng cô. Theo một giả định ở Trung quốc, bất cứ ai quá mức tuổi này đều bị đào thải» Trên thị trường lao động Trung Quốc, sự phân biệt đối xử theo độ tuổi và giới tính, hai yếu tố tương tác nhau, là điều phổ biến”, nhà xã hội học Yun Zhou từ Đại học Michigan, người chuyên về bất bình đẳng xã hội và mối quan hệ giữa nhà nước và cá nhân ở Trung Quốc nói.
Yang kể ban đầu cô sống nhờ tiền tiết kiệm của mình. Sau đó phải nhờ đến sự hỗ trợ của cha cô. Phong cách sống của cô đã “tan theo mây khói”: tư cách thành viên trong một phòng tập thể dục đắt tiền, chiếc xe đạp đua của cô, những chuyến du ngoạn với bạn bè.
Đối với cô, di cư đến ở nơi khác là điều không thể chấp nhận được. Chuyện này chỉ dành cho người nghèo khổ tận cùng, những người không còn gì để mất, hoặc người giàu có, những người được chào đón khắp nơi nhờ sản nghiệp của mình. Còn số người thuộc tầng lớp trung lưu như cô thì kẹt cứng.
Mới đây Yang bắt đầu công việc kinh doanh của riêng mình. Cô cung cấp các tour khám phá ẩm thực cho khách du lịch nước ngoài đến thăm Bắc Kinh. Thời gian gần đây, công dân của một số quốc gia được phép nhập cảnh không cần thị thực, điều này đã đẩy cao lượng du khách đến thăm. “Cuối cùng, chính phủ cũng đã làm được điều gì đó hữu ích,” Yang nói. Cô tính giá tương đương với 60 euro/người, bao gồm cả thức ăn. Không phải mỗi ngày đều có người đặt chuyến đi của cô, nhưng ít ra bây giờ là mỗi tuần, cô kể. Cô tin rằng có thể gầy dựng nên một cái gì đó ở Trung Quốc.
Bai Ma, tên thật thì khác, đã từng trở thành người tự kinh doanh. Người đàn ông 33 tuổi giấu kín cha mẹ việc mọi chuyện không suôn sẻ. »Họ vẫn nghĩ tôi đang làm việc cho một tập đoàn. Không hay rằng tôi đã nghỉ việc, thành lập công ty rồi lại đóng cửa. Anh nói dối để duy trì hình ảnh cậu con trai thành đạt trong tâm trí họ.
Bai Ma có nghĩa là “ngựa trắng”. Anh mượn tên một nhân vật trong trò chơi điện tử, người cưỡi ngựa trắng bước vào thế giới.
Anh ngồi trên sân sau nhà và nhìn ra khu vườn nơi ớt, hoa cẩm tú cầu và cây chanh đang mọc. Thoảng có mùi bạc hà, có tiếng gà gáy. Con đường phía trước nhà dẫn đến hồ nước với những ngọn núi cao chót vót đằng sau. Ở giữa là thị trấn Dali, biệt danh là “Dalifornia”, niềm khao khát của những người Trung Quốc ở tỉnh Vân Nam. Bai Ma thuê phòng ở đây.
Anh nói rằng phong cảnh đẹp đẽ đã “chữa lành” cho mình. Đó là điều anh cần: “Ở một góc cạnh nào đó, tôi đã suy sụp. Thật là khiếp đảm khi không còn nguồn thu nhập. Tôi đã nhận ra rằng mình có thể bị loại bỏ một cách dễ dàng như thế nào.”
Khoảng năm 2015, anh làm việc cho gã khổng lồ Internet Trung Quốc Baidu. Nhiệm vụ của anh là thuyết phục các nhà quảng cáo chi tiêu càng nhiều càng tốt. Đối với anh, nó giống như một trò lừa đảo tiền. Vì thế, anh chuyển sang làm cho một khách hàng. Rồi đại dịch ập đến.
Anh kiếm được 40.000 nhân dân tệ, tương đương 5.100 euro một tháng cho đến khi bị chủ giảm lương. Tụt xuống mức tương đương 3200 euro. Có lẽ đã đến lúc bắt đầu một việc gì đó của riêng mình, Bai Ma xác định.
Anh thành lập một hiệu sách trực tuyến. Ban đầu anh không kiếm được bao nhiêu, sau đó còn phải bù lỗ ngày này qua ngày khác. Sau gần một năm, anh bỏ cuộc. "Tôi cảm thấy nhẹ nhõm," anh nói.
Vậy là, anh ta đã vứt bỏ hết mọi thứ : Bán lỗ căn hộ của mình. Chất đồ đạc vào một chiếc xe hơi. Lái xe từ Bắc Kinh đến Dali mất bốn ngày, ngủ qua đêm ở ghế sau. Anh đã rũ sạch nợ, Bai Ma nói, "Tôi là một người tự do." Tuy nhiên, một người không kế hoạch.
Bây giờ thì anh thực hành “tang ping”, nằm dài.
Đó là tên gọi ở Trung Quốc dành cho những người nói lời tạm biệt với việc theo đuổi các biểu tượng địa vị và sự nghiệp. Như một hình thức phản kháng tinh tế, một sự khước từ. Nhà cai trị Tập được cảnh báo trước điều này và đã kêu gọi "chống lại sự lan truyền của những ý tưởng tồi tệ", bao gồm "khinh thường công việc" và "thụ động nằm dài". Rốt cuộc, Trung Quốc phải làm thế nào để đạt được mục tiêu “đổi mới quốc gia” do Tập thúc ép nếu giới trẻ không còn muốn nỗ lực nữa?
Dali là thủ đô của những người nằm dài. Khi mặt trời lặn, họ tụ tập ở nơi phố cổ để kiếm một ít tiền. Nam thanh niên bán vé số. Phụ nữ trẻ đội mũ nỉ phù thủy đọc tương lai từ những lá bài Tarot. Đột nhiên mọi người nhảy dựng lên, gấp ghế đẩu cắm trại và tản ra các con hẻm. Hai sĩ quan cảnh sát đi tản bộ trên đường phố. Việc xua đuổi giới trẻ dường như là chuyện thường ngày.
Những người đã sống ở đó lâu năm đều nói rằng Dali đã thay đổi. Trong quá khứ, một số ít người Hippies và những kẻ nghiện ngập hầu như sống trong thế giới của riêng họ. Ngày nay, một precariat đang phát triển cạnh tranh để bán dịch vụ cho khách du lịch.
Bai Ma không được hưởng trợ cấp thất nghiệp. Anh giải thích rằng anh không đủ điều kiện vì anh đã tự ý huỷ hợp đồng. Theo “Bản tin Lao động Trung Quốc” của tổ chức phi chính phủ Hồng Kông, vào năm 2020 chỉ một trong số năm người thất nghiệp ở thành thị nhận được hỗ trợ của nhà nước, và phúc lợi xã hội ở các khu vực nông thôn thậm chí còn ít ỏi hơn.
Bai Ma nói anh “không kỳ vọng” rằng sẽ được nhà nước giúp đỡ. "Tôi không đổ lỗi cho chính phủ." Ngược lại, thế hệ của anh phải đánh giá cao ban lãnh đạo vì mọi thứ đã diễn ra tốt đẹp trong một thời gian dài.
Một cuộc nổi loạn cơ bản có thể được hình dung như thế nào? Tất cả các phương tiện truyền thông Trung Quốc đều có chung một tiếng nói, Bai Ma nói. Anh ta không thể tiếp cận những quan điểm từ nước ngoài vì bức tường lửa vĩ đại ngăn chận Internet tự do ở Trung Quốc. "Chúng tôi không có cách nào để có được thông tin."
Thế hệ của anh chỉ có một lần duy nhất dám công khai phản đối chính quyền trung ương. Khi một vài nghìn người dũng cảm xuống đường phản đối chính sách zero-Covid vào cuối năm 2022. Lực lượng an ninh đã nhanh chóng giải quyết. Họ phân đoán các đoạn ghi hình camera giám sát ở khắp mọi nơi và có lẽ cả dữ liệu từ các trạm phát sóng di động, theo dõi các nhóm chat, cho vời những người biểu tình đến đồn cảnh sát, và giam giữ những người mà họ coi là nhân vật cầm đầu.
"Cách những người trẻ tuổi nhìn nhà nước tùy thuộc vào loại hình chế độ – Cái mà nó có thể làm cho bạn, nhưng cũng là cái mà nó có thể làm với bạn." Nhà xã hội học Zhou từ Đại học Michigan nói. "Phần lớn thanh niên Trung Quốc không coi biểu tình phản kháng chính trị là một phản ứng hợp lý trước sự bất ổn kinh tế, vì kinh phí quá cao." Một cuộc bùng nổ khó có khả năng xảy ra, mà thay vào đó là sự mất uy tín từng bước một của nhà nước đảng trị.
Bai Ma bày tỏ một ý nghĩ tương tự. "Trung Quốc không giống như Pháp hay Đức, chúng tôi là một đất nước xã hội chủ nghĩa," ý của anh là: không có dân chủ. "Người dân ở đây không được phép biểu tình hay đình công."Không hề có nhuốm chút bất mãn trong chất giọng của anh, anh chỉ đơn thuần nêu lên một thực tế.
Mặc dù anh tin rằng sẽ có "vấn đề" nếu tình trạng suy thoái trên thị trường lao động kéo dài. Nhưng việc đó sẽ diễn ra dưới hình thức nào? Bai Ma thấy bấn loạn. Trên mạng, người ta có thể phàn nàn, miễn là không đưa ra những chỉ trích cơ bản. “Tôi không thể tưởng tượng được có điều gì đó sẽ xảy ra trong cảnh đời thực.”
Georg Fahrion
Nguồn: DER SPIEGEL, Số 47, ngày 16 tháng 11 năm 2024, trang 84-86. Báo giấy không có link
Diễn Đàn Khai Phóng 