Tác giả: Nguyễn Hữu Đổng
Lãnh đạo được hiểu là gì? Hiện có nhiều cách hiểu khác nhau về nó. Tuy nhiên, giới học thuật chưa hiểu rõ kiến thức khoa học, nên cũng chưa luận giải được thấu đáo. Bằng văn hóa làm việc, người viết khảo luận làm sáng tỏ thực chất, hạn chế hiểu biết khái niệm này; đồng thời, khuyến nghị hiểu đúng đắn thuật ngữ lãnh, đạo, khái niệm lãnh đạo, xây dựng cộng đồng lãnh đạo văn hóa.
What is the leadership? There are many different interpretations of it. However, academics do not understand scientific knowledge, so it has not been thoroughly explained. By working culture, the essayist clarifies the essence, limited understanding of this concept; at the same time, he recommends a correct understanding of the term leadership, religion, leadership concept and how to build a cultural leadership community.
Thực chất khái niệm lãnh đạo
Để hiểu thực chất khái niệm lãnh đạo, trước hết cần hiểu văn hóa làm việc. Khái niệm này biểu hiện các mặt sau: người làm việc không chân thật không có văn hóa; người làm việc chưa chân thật chưa có văn hóa; người làm việc chân thật có văn hóa, hay văn hóa làm việc là con người làm việc chân thật. Điều đó có nghĩa, lãnh đạo là con người chân thật làm việc; người làm việc chân thật là người lãnh đạo.Lãnh đạo gắn với đời sống chân thật hàng ngày của con người; chẳng hạn, lãnh đạo gắn liền với kiến thức khoa học, tưởng tượng, khai phóng, kinh tế, chính trị, pháp luật hay xã hội phát triển.
Gắn lãnh đạo với kiến thức khoa học cho thấy rằng, tính chất cá nhân người làm việc không chân thật, không là lãnh đạo có kiến thức khoa học; bản chất nhóm người làm việc chưa chân thật, chưa là lãnh đạo có kiến thức khoa học; thực chất cộng đồng người làm việc chân thật, là lãnh đạo có kiến thức về khoa học. Điều đó có nghĩa, lãnh đạo là người làm việc chân thật, làm việc có kiến thức về mặt khoa học; không kiến thức khoa học không là lãnh đạo.Chẳng hạn, người làm việc thiếu tri thức không là lãnh đạo; người dùng sức mạnh không là lãnh đạo hay lãnh đạo không có tri thức khoa học.
Gắn lãnh đạo với tưởng tượng cho thấy rằng, tính chất cá nhân người làm việc không chân thật, lãnh đạo không có trí tưởng tượng; bản chất nhóm người làm việc chưa chân thật, lãnh đạo chưa có trí tưởng tượng; thực chất cộng đồng người làm việc chân thật, lãnh đạo có trí tưởng tượng. Điều đó có nghĩa, lãnh đạo là người làm việc chân thật, làm việc có trí tưởng tượng trong tư duy; lãnh đạo không biết tưởng tượng là không lãnh đạo. Chẳng hạn, lãnh đạo không tư duy phát triển không sáng tạo, dạng mô hình: lãnh đạo tư duy chưa phát triển chưa sáng tạo – lãnh đạo tư duy phát triển sáng tạo – lãnh đạo tư duy không phát triển không sáng tạo. Do vậy, lãnh đạo cần tư duy chân thật, phát triển hay tưởng tượng; bởi “tưởng tượng quan trọng hơn kiến thức. Kiến thức là hạn chế, còn trí tưởng tượng bao quanh khắp thế giới” như Albert Einstein từng nêu ra [1]. Bản thân người viết khảo luận này cũng sử dụng lối tư duy phát triển; khi nghiên cứu loài người trên trái đất, tưởng tượng rằng mình đứng trên sao hoả, nhìn trái đất nhỏ bé xinh xinh để nghiên cứu, mà thấy buồn bởi loài người đang giết lẫn nhau (but feel sad because people are killing each other), không biết bảo vệ môi trường sống phát triển (do not know how to protect the environment and develop).
Gắn lãnh đạo với khai phóng cho thấy rằng, tính chất cá nhân người làm việc không chân thật, không là lãnh đạo khai phóng, cá thể không có tinh thần sống; bản chất nhóm người làm việc chưa chân thật, chưa là lãnh đạo khai phóng, tập thể chưa có vật chất sống; thực chất cộng đồng người làm việc chân thật, là lãnh đạo khai phóng, xã hội có ý thức sống. Điều đó có nghĩa, lãnh đạo là khai phóng cách sống có tâm của con người; lãnh đạo không khai phóng không là lãnh đạo; lãnh đạo không có ý thức, không có lương tâm không là lãnh đạo. Chẳng hạn, người làm việc thiếu ý thức không là lãnh đạo;người làm việc không khai phóng không là lãnh đạo; cá nhân dùng quyền không lãnh đạo khai phóng; nhóm người dùng quyền cũng không có lãnh đạo khai phóng, tức không có ý thức lãnh đạo, không áp dụng diễn đàn khai phóng trong cộng đồng (no open forum in the community).
Gắn lãnh đạo với kinh tế cho thấy rằng, tính chất lao động không chân thật, kinh doanh không là lãnh đạo, kinh tế không hiệu quả không phát triển bền vững; bản chất lao động chưa chân thật, sản xuất cũng không là lãnh đạo, kinh tế cũng không hiệu quả không phát triển bền vững; thực chất lao động chân thật, sản xuất kinh doanh dịch vụ là lãnh đạo, kinh tế hiệu quả phát triển bền vững – kinh tế có chất lượng bảo đảm môi trường sống, công bằng, bình đẳng, công lý lâu bền vững chắc cho con người. Tức là, lãnh đạo biểu hiện sự chân thật của kinh tế; kinh tế không chân thật không hiệu quả, không phát triển bền vững; kinh tế không chân thật không là lãnh đạo. Chẳng hạn, kinh doanh có văn hóa là lãnh đạo kinh tế, kinh doanh giả dối là không lãnh đạo kinh tế; sản xuất chân thật là lãnh đạo kinh tế, sản xuất gian dối là không lãnh đạo kinh tế; người dịch vụ chân thật là lãnh đạo kinh tế, người dịch vụ giả dối không lãnh đạo kinh tế (fake service people do not lead the economy).
Lãnh đạo gắn với chính trị cho thấy rằng, tính chất làm việc không chân thật, xây dựng mục tiêu chính trị không lãnh đạo, không là nghệ thuật lãnh đạo; bản chất làm việc chưa chân thật, thực hiện mục tiêu chính trị chưa lãnh đạo, chưa là nghệ thuật lãnh đạo; thực chất làm việc chân thật, xây dựng và thực hiện mục tiêu chính trị là lãnh đạo, là nghệ thuật lãnh đạo. Tức là, lãnh đạo biểu hiện sự chân thật của chính trị; chính trị chân thật là nghệ thuật lãnh đạo; chính trị không chân thật không là lãnh đạo, không là nghệ thuật lãnh đạo. Chẳng hạn, chính sách chân thật là lãnh đạo chính trị, chính sách giả dối là không lãnh đạo chính trị; chính quyền có đức là lãnh đạo chính trị; chính phủ chân thật là chính phủ biết làm việc; chính trị phát triển là nghệ thuật lãnh đạo (development politics is the art of leadership); chính sách không phát triển không nghệ thuật lãnh đạo (policy without development no art of leadership); chính trị bạo lực là không lãnh đạo (violent politics is leaderless). Do vậy, không thể có “chiến lược chính trị cường quyền” [2]; không thể có quyền lực cứng trong lãnh đạo, cũng không có “quyền lực mềm trong lãnh đạo” như nhiều người nghiên cứu giáo điều nêu ra [3]; đồng thời, các quốc gia cần xây dựng chính phủ chân thật, tức cần xây dựng chính phủ biết làm việc (that is, we need to build government that knows how to work).
Lãnh đạo gắn với pháp luật cho thấy rằng, tính chất làm việc không chân thật, xây dựng mục tiêu pháp luật không lãnh đạo, luật không phát triển; bản chất làm việc chưa chân thật, thực hiện mục tiêu pháp luật chưa lãnh đạo, luật chưa phát triển; thực chất làm việc chân thật, thực thi mục tiêu pháp luật là lãnh đạo, luật phát triển. Tức là, lãnh đạo biểu hiện sự chân thật của pháp luật; pháp luật không chân thật không là lãnh đạo, hay lập pháp không chân thật không lãnh đạo (or dishonest legislation without leadership). Chẳng hạn, pháp luật đúng đắn là lập pháp lãnh đạo, pháp luật sai là lập pháp không lãnh đạo (wrong law is legislature without leadership); pháp luật đúng là lãnh đạo chính trị, pháp luật sai là không lãnh đạo chính trị, hay lãnh đạo chính trị không có “luật phát triển” – luật bảo đảm môi trường sống lành mạnh, công bằng bình đẳng công lý cho con người (justice equality for human).
Lãnh đạo gắn với xã hội phát triển cho thấy rằng, tính chất cá nhân người không chân thật, không lãnh đạo làm thuê cho dân, cá thể không phát triển; bản chất nhóm người chưa chân thật, chưa lãnh đạo làm thuê cho dân, tập thể chưa phát triển; thực chất cộng đồng người chân thật,lãnh đạo làm thuê cho dân, xã hội phát triển. Điều đó có nghĩa, người lãnh đạo chân thật là xã hội phát triển; xã hội phát triển cần người lãnh đạo chân thật, hay cần người lãnh đạo biết làm thuê cho dân; người lãnh đạo không chân thật xã hội không phát triển. Chẳng hạn, lãnh đạo quan liêu là xã hội không phát triển; lãnh đạo tham tiền xã hội cũng không phát triển; lãnh đạo tham quyền xã hội vẫn không phát triển, thậm chí trong xã hội luôn có bạo lực, xung đột và chiến tranh (even in society there is always violence, conflict and war). Do vậy, để lãnh đạo đúng cần tôn trọng pháp quyền, xây dựng đất nước – “quốc gia pháp quyền” [4], chứ không phải “xây dựng nhà nước pháp quyền” như những người lãnh đạo giáo điều nêu ra [5];cần bảo vệ nhân quyền hay quyền con người; không bảo vệ nhân quyền là lãnh đạo bạo lực, gây nên nội chiến và chiến tranh điêu tàn (causing civil war and devastating war).
Hạn chế hiểu biết lãnh đạo
Trên thế giới hiện nay, nhiều người chưa hiểu rõ thuật ngữ lãnh đạo.Ngay cả thuật ngữ, khái niệm, học thuật cũng chưa hiểu sự thật của chúng. Chẳng hạn, khi phân tích thuật ngữ, giới nghiên cứu chỉ nhìn bản chất chưa thuật ngữ, tính chất không thuật ngữ, chứ không nhìn thực chất thuật ngữ (rather than looking at the actual terminology); khi phân tích học thuật, giới nghiên cứu chỉ nhìn tính chất hình thức không học thuật, bản chất nội dung chưa học thuật, chứ không nhìn thực chất nguyên lý học thuật (rather than looking at the actual academic principles); hay khi phân tích lãnh đạo, giới nghiên cứu chỉ nhìn tính chất hình thức không lãnh đạo, bản chất nội dung chưa lãnh đạo, chứ không nhìn thực chất nguyên lý lãnh đạo (but not look at the essence of leadership principles).
Hạn chế hiểu biết lãnh đạo làm cho nhiều người không hiểu mối liên hệ giữa lãnh đạo, chân thật và phát triển như sau: lãnh đạo không chân thật là không phát triển, lãnh đạo chưa chân thật là chưa phát triển, lãnh đạo chân thật thì phát triển; không hiểu mối liên hệ giữa lãnh đạo chân thật, chiến tranh và hòa bình như sau: lãnh đạo không chân thật là có chiến tranh, lãnh đạo chưa chân thật chưa có hòa bình, lãnh đạo chân thật thì có hòa bình thật sự (true leadership brings true peace); không hiểu mối liên hệ giữa lãnh đạo chân thật và số như sau: lãnh đạo không chân thật là số dương, lãnh đạo chưa chân thật là số âm, lãnh đạo chân thật là số thực, dạng mô hình: lãnh đạo chưa đúng số âm – lãnh đạo đúng số thực – lãnh đạo sai số dương; hay không hiểu rõ mối liên hệ giữa lãnh đạo, chân thật và làm thuê như sau: tính chất lãnh đạo là không làm thuê, bản chất lãnh đạo là chưa làm thuê, thực chất lãnh đạo là làm thuê.
Hạn chế hiểu biết lãnh đạo dẫn đến thiếu hiểu biết chính trị lãnh đạo, đảng lãnh đạo – tức đảng làm việc chân thật, làm việc có văn hóa hay văn hóa đảng; dẫn đến hiểu sai lầm khi cho rằng, có “những nhà lãnh đạo vĩ đại nhất lịch sử thế giới” [6], những người “lãnh đạo mạnh mẽ” – “lãnh đạo quyền lực nhất thế giới” [7]; dẫn đến tư duy sai về “quyền lực lãnh đạo” và “nhà lãnh đạo sử dụng các biện pháp trừng phạt” [8]; đặc biệt dẫn đến “lãnh đạo bị xem là điên rồ … Vấn đề là, nếu Trump không thể thuyết phục bất kỳ ai khác tin rằng ông thực sự là một kẻ điên, thì cách duy nhất để ông có thể chứng minh điều đó là thực hiện những lời đe doạ kỳ quặc nhất của mình” [9], hay tư duy sai về “các nhà lãnh đạo của các quốc gia tham chiến” trong chiến tranh [10].
Thực tiễn Việt Nam hiện nay cũng cho thấy, hiểu biết lãnh đạo của nhiều người rất kém; bởi vì, nhiều người chưa nhìn rõ các mặt: bản chất chưa thật, tính chất không thật, thực chất chân thật của lãnh đạo. Trong Từ điển Tiếng Việt của Viện Ngôn ngữ học (2005), lãnh đạo chỉ được giới nghiên cứu nhìn khái quát là đề ra “chủ trương, đường lối và tổ chức, động viên thực hiện.Đảng lãnh đạo cách mạng.Lãnh đạo quần chúng đấu tranh.Lãnh đạo hội nghị”, chứ không nhìn cụ thể là làm việc chân thật của con người.
Hạn chế hiểu biết lãnh đạo làm nhiều người, kể cả giới nghiên cứu không hiểu rằng, lãnh đạo không gắn với quân sự, tức không thể có “nhà lãnh đạo quân sự” [11], “lãnh đạo đột phá về công tác quân sự” [12], bởi quân sự gắn với bạo lực và chiến tranh, hay gắn với người chỉ huy, chỉ đạo hoặc quản lý; lãnh đạo không gắn với giai cấp người, dạng “công nhân là giai cấp lãnh đạo …quyền lãnh đạo cách mạng chỉ do giai cấp công nhân nắm” [13], mà lãnh đạo gắn với giới người, như giới công nhân hay nông dân hoặc trí thức (like workers or farmers or intellectuals). Đặc biệt, hạn chế hiểu biết lãnh đạo dẫn đến nhiều bấp cập trong quốc gia. Chẳng hạn, như: lẫn lộn giữa lãnh đạo (không dùng quyền-sức mạnh) và chỉ đạo (dùng quyền-sức mạnh) trong xây dựng đất nước; nhiều người nghiên cứu tư duy sai rằng, “Đảng Cộng sản lãnh đạo quân đội là nguyên tắc cơ bản trong xây dựng quân đội kiểu mới của giai cấp công nhân” [14], “Lãnh đạo bằng sức mạnh trí tuệ cảm súc … “Lãnh đạo là người gieo hy vọng”” [15], “lãnh đạo kiệt xuất … lãnh tụ vĩ đại của dân tộc” [16], đề xuất tư duy ấu trĩ “lãnh đạo số” [17], tôn vinh “nhà lãnh đạo đặc biệt xuất sắc” – “nhà lãnh đạo kiên trung” [18]; hay có quan điểm sai trong Hiến pháp như sau: “Đảng Cộng sản Việt Nam … là lực lượng lãnh đạo Nhà nước và xã hội” (Điều 4 Hiến pháp Việt Nam 2013); v.v…
Khuyến nghị hiểu đúng đắn thuật ngữ lãnh, đạo, khái niệm lãnh đạo, xây dựng cộng đồng lãnh đạo văn hóa
Hiện nay, loài người chưa hiểu rõ khái niệm lãnh đạo, chân thật hay văn hóa lãnh đạo.Ngay cả thuật ngữ văn, hóa, khái niệm văn hóa cũng chưa hiểu rõ. Chẳng hạn, khi phân tích ‘văn’, người nghiên cứu chỉ nhìn tính chất không văn, bản chất chưa văn, chứ không nhìn thực chất văn, dạng mô hình: bản chất chưa văn – thực chất văn -tính chất không văn; khi phân tích ‘văn hóa’, người nghiên cứu cũng chỉ nhìn tính chất không văn hóa, bản chất chưa văn hóa, chứ không nhìn thực chất văn hóa, dạng mô hình: bản chất chưa văn hóa – thực chất văn hóa -tính chất không văn hóa. Tức giới nghiên cứu học thuật không hiểu rằng, mọi khái niệm đều gắn với loài người chân thật; không có loài người chân thật không có thuật ngữ, khái niệm hay văn hóa. Nói cách khác, loài người là khái niệm – khái niệm loài người; văn hóa là khái niệm – khái niệm văn hóa; văn hóa làm việc là khái niệm – khái niệm văn hóa làm việc; v.v… Do vậy, bằng văn hóa làm việc, người viết khảo luận có khuyến nghị như sau:
1. Hiểu đúng đắn thuật ngữ ‘lãnh’.
Thuật ngữ lãnh chưa được loài người hiểu đúng; giới nghiên cứu chưa hiểu rõ thuật ngữ này. Lãnh gồm các mặt chủ yếu sau: tính chất cá nhân người không chân thật không làm; bản chất nhóm người chưa chân thật chưa làm; thực chất cộng đồng người chân thật là làm, dạng mô hình: bản chất chưa làm – thực chất làm – tính chất không làm. Điều đó có nghĩa, để hiểu đúng thuật ngữ lãnh đòi hỏi giới nghiên cứu hiểu rõ người chân thật làm; không hiểu người chân thật làm là không hiểu đúng thuật ngữ lãnh. Chẳng hạn, người thực làm là người có lãnh; người không thực làm là người không có lãnh, tức người không chân thật không hiểu được lãnh (that is, dishonest people do not understand leadership).
2. Hiểu đúng đắn thuật ngữ ‘đạo’.
Thuật ngữ đạo cũng chưa được loài người hiểu đúng; giới nghiên cứu cũng chưa rõ thuật ngữ này. Đạo gồm các mặt chủ yếu sau: tính chất cá nhân người không chân thật không việc; bản chất nhóm người chưa chân thật chưa việc; thực chất cộng đồng người chân thật việc, dạng mô hình: bản chất chưa việc – thực chất việc – tính chất không việc. Điều đó có nghĩa, để hiểu đúng thuật ngữ đạo đòi hỏi giới nghiên cứu hiểu rõ người chân thật việc; không hiểu người chân thật việc là không hiểu đúng thuật ngữ đạo. Chẳng hạn, người thực việc là người có đạo; người không thực việc là người không có đạo, tức người không chân thật không hiểu được đạo (that is, dishonest people do not understand the way).
3. Hiểu đúng đắn khái niệm lãnh đạo.
Khái niệm lãnh đạo chưa được loài người hiểu đúng; giới nghiên cứu cũng chưa rõ khái niệm này. Lãnh đao gồm các mặt chủ yếu sau: tính chất làm việc không chân thật, người không lãnh đạo; bản chất làm việc chưa chân thật, người chưa lãnh đạo; thực chất làm việc chân thật, người lãnh đạo, dạng mô hình: bản chất người chưa chân thật chưa làm việc – thực chất người chân thật làm việc – người không chân thật không làm việc. Điều đó có nghĩa, để hiểu đúng khái niệm lãnh đạo đòi hỏi giới nghiên cứu hiểu rõ người làm việc chân thật; không hiểu người làm việc chân thật là không hiểu đúng khái niệm lãnh đạo. Chẳng hạn, người làm việc có đạo đức là người lãnh đạo; người làm việc không đạo đức người không lãnh đạo, tức người không chân thật không hiểu lãnh đạo (dishonest people do not understand leadership).
4. Xây dựng cộng đồng lãnh đạo văn hóa.
Lãnh đạo gắn với cộng đồng lãnh đạo văn hóa.Tuy nhiên khái niệm này chưa được nhận thức rõ. Cộng đồng lãnh đạo văn hóa gồm các mặt sau: tính chất cá nhân người không chân thật, làm việc lãnh đạo không có văn hóa; bản chất nhóm người chưa chân thật, làm việc lãnh đạo chưa có văn hóa; thực chất cộng đồng người chân thật, làm việc lãnh đạo có văn hóa, dạng mô hình: nhóm làm việc chưa chân thật văn hóa – cộng đồng làm việc chân thật văn hóa – cá nhân làm việc không chân thật văn hóa.Điều đó có nghĩa, xây dựng cộng đồng lãnh đạo văn hóa đòi hỏi giới nghiên cứu hiểu rõ cộng đồng làm việc chân thật; không hiểu cộng đồng làm việc chân thật không xây dựng được cộng đồng lãnh đạo văn hóa.
Kết luận
Lãnh đạo là con người làm việc chân thật – tức người làm việc có văn hóa và khoa học; làm việc giả dối không phải người lãnh đạo.Hiện nay, lãnh đạo vẫn chưa được loài người hiểu biết; giới nghiên cứu chưa rõ tính chất không lãnh đạo khai phóng, bản chất chưa lãnh đạo khai phóng, thực chất lãnh đạo khai phóng.Thực tế cũng đang cho thấy, xã hội không chú trọng diễn đàn khai phóng – nơi diễn ra làm việc chân thật của con người. Hạn chế này dẫn đến nhiều người làm việc giả dối, làm việc thiếu ý thức chân thật; quốc phòng, an ninh, khoa học kinh tế – xã hội kém phát triển; chính trị nhiều bạo lực xung đột và chiến tranh.
Bằng văn hóa làm việc chân thật trong nghiên cứu, người viết khảo luận này khuyến nghị rằng, nếu không sửa chữa những hạn chế nêu trên, lãnh đạo các quốc gia có tội với con người, với đất nước mình và cả xã hội loài người. Do vậy, để đất nước và thế giới phát triển bền vững, người dân toàn cầu được sống bình an hạnh phúc, giới lãnh đạo nghiên cứu cần hiểu đúng thuật ngữ lãnh, đạo, khái niệm lãnh đạo, xây dựng cộng đồng lãnh đạo văn hóa.
……………………..
Tại liệu trích dẫn:
[2] https://nghiencuuquocte.org/2025/02/05/cai-gia-cua-chien-luoc-chinh-tri-cuong-quyen-cua-trump.
[4] https://liendoanluatsu.org.vn/ban-them-ve-khai-niem-nha-nuoc-phap-quyen.
[5] https://nhandan.vn/kien-dinh-muc-tieu-xay-dung-nha-nuoc-phap-quyen-xa-hoi-chu-nghia-post857980.html.
[6] https://kienthuc.net.vn/tham-cung/10-nha-lanh-dao-vi-dai-nhat-lich-su-the-gioi-hien-dai-697297.html.
[7] https://baodautu.vn/10-lanh-dao-quyen-luc-nhat-the-gioi-d1128.html.
[8] https://tcnn.vn/news/detail/40330/Mot-so-ly-thuyet-ve-lanh-dao-quan-ly-tren-the-gioi.html.
[10] https://www.iwm.org.uk/history/what-you-need-to-know-about-leadership-in-the-first-world-war
[11] https://infographics.vn/dai-tuong-chu-huy-man-nha-lanh-dao-quan-su-chinh-tri-toan-dien/116628.vna.
[12] https://baoquankhu7.vn/dang-uy-quan-khu-7-lanh-dao-dot-pha-ve-cong-tac-quan-su-quoc-phong-dia-phuong-692219083-002310s34410gs?AspxAutoDetectCookieSupport=1.
[13] https://www.qdnd.vn/chinh-tri/cac-van-de/vi-sao-cong-nhan-la-giai-cap-lanh-dao-cach-mang-583518.
[15] https://www.sggp.org.vn/lanh-dao-bang-suc-manh-tri-tue-cam-xuc-post519340.html.
[17] https://tapchitaichinh.vn/tac-dong-cua-lanh-dao-so-den-doi-moi-to-chuc.html.
……………………..
Nguyễn Hữu Đổng, ngày 27/03/2025
Diễn Đàn Khai Phóng 