Toán học và triết học (1933)
Tác giả: Max Black[1]
Người dịch: Nguyễn Văn Khoa
Sự thành công của phương pháp khoa học đã khiến giới triết gia mơ tưởng tới một thứ triết lý mang tính khoa học, và có triển vọng một ngày nào đó đạt được mức độ chắc chắn, cũng như những thành tựu chồng chất của khoa học, bằng cách vay mượn chính những kỹ thuật của các ngành khoa học thiết định. Tuy nhiên, trong chức năng phê phán của nó – và chỉ với khía cạnh này của triết học mà chúng ta quan tâm ở đây – triết học không thể trông mong cạnh tranh với các ngành khoa học được …
Tại sao tư tưởng điều hòa lại cần thiết
Tác giả: Matsushita Kônosuke
Người dịch: Nguyễn Sơn Hùng
Lời giới thiệu của dịch giả: Tư tưởng điều hòa là một trong những tư tưởng triết học quan trọng của Matsushita Kônosuke. Mặc dù nội dung bài này không sâu sắc bằng bài trước (“Bản chất của điều hòa là gì?”), nhưng có thể vì tác giả thấy chưa diễn tả hết ý nên đã bổ sung. Mặc dù chỉ đọc bài trước độc giả cũng có thể nắm được tầm quan trọng của điều hòa nhưng để độc giả có thể theo dõi diễn biến suy nghĩ của tác giả nên dịch giả giới thiệu cả hai bài ở đây.
Lễ và tu thân
Tác giả: Matsushita Kônosuke
Người dịch: Nguyễn Sơn Hùng
Trong việc dạy lễ, shitsuke (tu thân) là quan trọng. Gia đình và học đường đương nhiên, xí nghiệp cũng cần phải quan tâm nhiều shitsuke (tu thân).
Shitsuke (tu thân) đúng nghĩa là phát huy thiên phận và đem con người đến hạnh phúc, không được cố chấp, gò bó vào hình thức.
Lễ là nền tảng của đức. Shitsuke (tu thân) là tạo ra đức này. Xã hội sống tốt đẹp sẽ hình thành khi mọi người cùng nhau shitsuke (tu thân) thuần thục, và điều hành cuộc sống mình sinh động.
Ý nghĩa cội nguồn của lễ là gì?
Tác giả: Matsushita Kônosuke
Người dịch : Nguyễn Sơn Hùng
Lời giới thiệu của dịch giả: Từ trước đến nay tôi thường thắc mắc tại sao Nho học xếp lễ vào hàng thứ 2 sau nhân trong 5 đức tính quan trọng: nhân, lễ, nghĩa, trí, tín. Đọc xong bài này tôi rất thấm thía tầm quan trọng của lễ. Quan điểm về lễ của tác giả rất khoa học, giúp chúng ta hiểu tại sao vai trò shitsuke, tu thân quan trọng trong việc xây dựng xã hội hạnh phúc, hòa bình và phồn vinh. Đó là động cơ dịch giả dịch bài này để giới thiệu đến quý độc giả.
Thiên mệnh của con người
Thiên mệnh của con người – Dân chủ chân thật là thế nào?
Tác giả: Matsushita Kônosuke
Người dịch : Nguyễn Sơn Hùng
Theo quy luật tự nhiên, con người được ban phú cho thiên mệnh chi phối vạn vật. Khi trí tuệ con người phát huy đúng thiên mệnh này, vạn vật sẽ tuân theo chi phối của con người.
Để phát huy đúng trí tuệ con người cần phải tập trung chúng trí. Chúng trí là trí tuệ tối cao của xã hội con người có thể đạt được, chúng trí là đỉnh cao trí tuệ của thời đại lúc đó.
Mọi người cần phải cùng nhau tự giác thiên mệnh con người, tập trung chúng trí và nâng cao hơn. Chính trị, kinh tế vận doanh bằng chúng trí cao sẽ đem xã hội đến phồn vinh.
Cách mạng khoa học trong thời đại khai sáng (Phần 2)
Những bước đi quyết định
Tác giả: Tôn Thất Thông
Trong bài trước (xem ở đây), chúng ta đã ngược dòng lịch sử để trở về năm 1543, khi Nicolaus Copernicus xuất bản tác phẩm nổi danh làm đảo lộn những giá trị khoa học được tôn thờ cả 2000 năm trước. Sự biến đổi hệ hình đó trong ngành thiên văn học không những mang lại ánh sáng mới cho khoa học tự nhiên, mà còn làm nổi bật tầm quan trọng của sự giải phóng tư tưởng để thoát ra khỏi tù túng chật hẹp của ý thức hệ. Có như thế, sức sáng tạo của con người mới có thể phát triển mạnh mẽ. Phương pháp của Copernicus – dùng sự quan sát, đo đạc, thử nghiệm để tìm ra mối quan hệ tổng thể – đã chấp cánh cho khoa học để tạo nên những cuộc cách mạng tiếp theo mà chúng ta sẽ khảo sát trong những bài tiếp theo đây.
Cách mạng khoa học trong thời đại khai sáng (1)
Tác giả: Tôn Thất Thông
Khai sáng là thời đại trong đó các triết gia khám phá những khoa học mới, và tất cả để phục vụ cho con người làm chủ thiên nhiên và môi trường sống chung quanh. Dùng thuật ngữ của David Hume, khai sáng là thời đại của “những khoa học đạo đức” mới mẻ: Xã hội học, tâm lý học, kinh tế chính trị học và giáo dục hiện đại.
Thời đại khai sáng giúp gì cho chúng ta hôm nay?
Tác giả: Tôn Thất Thông
Có một anh bạn trẻ, thấy tôi viết mấy bài về thời đại khai sáng, đã thân tình nêu thắc mắc rằng, thời đại đó đã trôi qua 300 năm, vậy thì việc tìm hiểu có ích lợi gì cho đời sống trong thế kỷ 21?Thật là một câu hỏi cực kỳ lý thú tôi chờ đã lâu! Khi các giòng tư tưởng của nền triết học tư sản phương Tây vẫn còn là nội dung cấm kỵ trong chương trình giáo dục trung học và đại học ở Việt Nam, chắc hẳn có rất nhiều bạn trẻ nghĩ như trên, nhưng chưa tiện nói ra. Nhưng sẽ vô cùng lý thú, khi các bạn tìm thấy câu trả lời theo phong thái trưởng thành mà triết gia khai sáng Immanuel Kant đề nghị: đi tìm sự thật mà không cần ai sắp đặt giùm, cũng không cần ai áp đặt hướng đi. Vì thế, bài tiểu luận sau đây không có tham vọng trả lời câu hỏi ở trên, mà chỉ mong làm một xung lực kích thích tính tò mò đến người đọc. Sau này, khi tư tưởng tư sản phương Tây không còn là chủ đề cấm kỵ trong guồng máy xuất bản ở Việt Nam, chúng tôi sẽ hoàn tất bộ sách về trào lưu khai sáng với đầy đủ tài liệu để các bạn nghiên cứu thêm.
Quyền tự do bất khả phân: Tự do cá nhân, tự do chính trị, tự do kinh tế
Tác giả: Douglas Bandow
Người dịch: Phạm Nguyên Trường
Thành công về kinh tế tạo điều kiện cho người ta sử dụng một cách đầy đủ hơn lợi thế của những quyền tự do khác. Kiếm được một ít tiền rồi chu du khắp thế giới, đi làm nghiên cứu sinh, xuất bản một tờ báo, ủng hộ quỹ từ thiện, ủng hộ một chiến dịch hay một chính khách mà bạn chọn. […] Những người có ít quyền tự do kinh tế cũng sẽ có ít những lựa chọn tương tự như thế.
Thời đại khai sáng ở châu Âu (4)
Những yếu tố tạo nên con người thế kỷ 17
Tác giả: Tôn Thất Thông
Trong bài trước, chúng ta đã kết luận rằng, trào lưu khai sáng thăng hoa trong thế kỷ 18. Nhưng nói cho cùng, các thành quả của thế kỷ 18 cũng chỉ là bước tiến tất yếu của quá trình vận động khai sáng bắt đầu từ thế kỷ 17, được xem là gốc rễ, và cũng là xung lực cho những thành tựu về sau. Nhưng điều gì đã làm cho thế kỷ 17 quan trọng đến thế? Câu trả lời thật rõ ràng: Là con người! Là tư duy tự do và ý chí hành động của tầng lớp trí thức mới. Vậy yếu tố nào đã làm cho những con người trước đây chỉ biết thuần phục giáo điều ý thức hệ và quyền lực, bỗng trở nên những con người tự chủ đặc biệt của thế kỷ 17, có năng lực làm chuyện lấp biển vá trời, đưa cả lục địa thoát khỏi tình trạng lạc hậu trung cổ?
Diễn Đàn Khai Phóng 