Tác giả: Peter Dickinson
Người dịch: Nguyễn Phú Lộc
Giới thiệu: Để hiểu rõ nguyên nhân cuộc chiến hiện nay tại Ukraine, chúng ta chỉ cần phân tích kỹ bài phát biểu của Tổng thống Nga Putin vào tháng 7 năm 2021. Putin lập lại quan điểm lịch sử rằng, Nga và Ukraine là một dân tộc và một ngày nào đó phải được “tái thống nhất”. Để độc giả suy xét đúng hay sai, chúng tôi xin giới thiệu hai bài phân tích lịch sử: 1) bài của Atlantic Council tóm tắt ý kiến của 9 chuyên gia Đông Âu, phổ biến 3 ngày sau khi bài phát biểu của Putin được đăng tải; và 2) phân tích của ALJAZEERA sau khi chiến tranh vừa xảy ra. Cuối bài có một liên kết đến nguyên văn bài phát biểu của Putin bằng tiếng Anh để độc giả tham khảo. Sau đây là bài số 1.
***
Tổng thống Nga Vladimir Putin đã vạch ra cơ sở lịch sử cho các tuyên bố của ông chống lại Ukraine trong một bài phát biểu mới gây tranh cãi, được ví như một lời tuyên chiến cho cuộc xâm lược vào một năm sau. Bài báo dài 7.000 từ, có tựa đề “ Về sự thống nhất lịch sử của người Nga và người Ukraine ,” được xuất bản vào ngày 12 tháng 7 và nêu lên nhiều luận điểm được Putin ưa thích trong suốt bảy năm chiến tranh không được tuyên chiến giữa Nga và Ukraine, kể từ 2014.
Nhà lãnh đạo Nga sử dụng bài phát biểu này để nhắc lại niềm tin thường xuyên lên tiếng của ông rằng người Nga và người Ukraine là “một dân tộc”, đồng thời đổ lỗi cho sự sụp đổ hiện nay trong quan hệ song phương là do các âm mưu của nước ngoài chống lại Nga.
Trong một đoạn văn đặc biệt đáng lo ngại, ông công khai đặt câu hỏi về tính hợp pháp của các đường biên giới của Ukraine và lập luận rằng phần lớn Ukraine ngày nay chiếm giữ các vùng đất lịch sử của Nga, trước khi nói rõ thực tế là “Nga đã bị cướp”. Trong một diễn biến khác, ông gợi ý về một cuộc sáp nhập mới vào lãnh thổ Ukraine, tuyên bố, “Tôi ngày càng tin vào điều này: Kyiv đơn giản là không cần Donbas.”
Putin kết thúc luận thuyết dài dòng của mình bằng cách xuất hiện gợi ý rằng bản thân nhà nước Ukraine cuối cùng phụ thuộc vào sự đồng ý của Moscow, tuyên bố: “Tôi tin tưởng rằng chủ quyền thực sự của Ukraine chỉ có thể thực hiện được khi hợp tác với Nga”.
Không có gì ngạc nhiên khi bài báo của Putin đã làm dấy lên một cuộc thảo luận sôi nổi ở Ukraine và trên thế giới. Tổng thống Ukraine Volodymyr Zelenskyy ban đầu phản ứng bằng cách nói chế diễu người đồng cấp Nga và nói rằng ông Putin rõ ràng có quá nhiều thời gian rảnh rỗi.
Những người khác nhận ra nhiều âm hưởng đế quốc và những mối đe dọa được che đậy mỏng manh trong nỗ lực đóng vai nhà sử học nghiệp dư của Putin. Anders Åslund, đồng nghiệp cấp cao của Diễn đàn Thế giới Tự do tại Stockholm, đã gắn nhãn cho bài báo này là “một tuyệt tác tin giả” và “lời tuyên chiến sắp xảy ra”. Trong khi đó, tờ Moskovsky Komsomolets của Nga tuyên bố bài luận này là “tối hậu thư cuối cùng của Putin đối với Ukraine”.
Không ai ở Ukraine có nhu cầu nhắc nhở về bối cảnh nghiệt ngã đằng sau luận thuyết của Putin. Kể từ mùa xuân năm 2014, Nga và Ukraine đã tham gia vào một cuộc xung đột vũ trang đã cướp đi sinh mạng của hơn 14.000 người Ukraine và khiến hàng triệu người phải rời bỏ nhà cửa. Điện Kremlin tiếp tục chiếm bán đảo Crimea của Ukraine và phần lớn khu vực công nghiệp Donbas ở miền đông Ukraine. Đầu năm nay, Matxcơva đã điều hơn 100.000 quân đến sát biên giới với Ukraine trong một cuộc diễn tập mà một số nhà quan sát quân sự mô tả là cuộc diễn tập cho một cuộc tấn công toàn diện của Nga.
Tuần này, việc công bố những bất bình của Putin một cách chính thức và cao cấp như vậy chắc chắn đã làm dấy lên suy đoán rằng Điện Kremlin có thể đang chuẩn bị cơ sở cho một sự leo thang lớn trong xung đột. Khi cuộc tranh luận tiếp tục, Hội đồng Đại Tây Dương đã mời một số nhà bình luận Ukraine và quốc tế lựa chọn để chia sẻ suy nghĩ của họ về những gì bài báo của Putin có thể có ý nghĩa đối với chính sách tương lai của Nga đối với Ukraine.
Melinda Haring, Phó Giám đốc, Trung tâm Eurasia, Hội đồng Đại Tây Dương: Bài báo đầy ảo tưởng và nguy hiểm của Putin tiết lộ những gì chúng ta đã biết: Moscow không thể dễ dàng để Ukraine đi. Chỉ riêng kiệt tác của Tổng thống Nga cũng có thể truyền cảm hứng cho phương Tây để tăng gấp đôi nỗ lực của họ để củng cố khả năng của Kyiv trong việc lựa chọn tương lai của chính mình, và Zelenskyy nên đáp trả ngay lập tức và giảng cho Putin một bài học về lịch sử.
Danylo Lubkivsky, Giám đốc Diễn đàn An ninh Kyiv: Putin hiểu rằng chế độ nhà nước Ukraine và ý tưởng dân tộc Ukraine là mối đe dọa đối với chủ nghĩa đế quốc Nga. Ông ấy không biết làm thế nào để giải quyết vấn đề này. Nhiều người trong giới nội bộ của ông được biết đến là người ủng hộ việc sử dụng vũ lực, nhưng hiện tại, nhà lãnh đạo Nga không có giải pháp nào. Thay vào đó, ông ấy đã viết một tác phẩm tuyên truyền nghiệp dư được thiết kế để cung cấp cho những ý kiến thảo luận cho những người theo hệ tư tưởng “Thế giới Nga”. Tuy nhiên, lập luận của ông yếu ớt và chỉ đơn giản lặp lại những gì những người theo chủ nghĩa sô vanh Nga chống Ukraine đã nói trong nhiều thập kỷ. Bài phát biểu của Putin là một biểu hiện của sự thống khổ của đế quốc.
Alexander Motyl, Giáo sư Khoa học Chính trị, Đại học Rutgers-Newark: Không có điều gì trong bài báo chưa được nói đến trong lịch sử tuyên truyền trong thời kỳ đế quốc, Liên Xô, hoặc hậu Xô Viết. Vì bài báo không có gì mới, nhưng nó cho thấy không có gì mới trong chính sách của Putin đối với Ukraine. (Với một ngoại lệ có thể xảy ra: nó không giống như một thứ mà ai đó đang lên kế hoạch cho một cuộc xâm lược quy mô lớn.)
Câu hỏi thú vị duy nhất là: tại sao nó được phổ biến ngay bây giờ, và tác phẩm được viết cho ai? Người Nga và người Ukraine đã nghe điều này trước đây; Người châu Âu và người Mỹ sẽ thấy chi tiết lịch sử quá trừu tượng. Điều đó được Tổng thống Ukraine Volodymyr Zelenskyy cho thấy. Putin có thể tìm cách đưa ra lời nhắc nhở kịp thời đối với nhà lãnh đạo Ukraine về những kỳ vọng của Nga trong chuyến thăm của Zelenskyy tới Đức và trước chuyến công du tới Mỹ. Tuy nhiên, cũng như tất cả các chính sách của Putin đối với Ukraine, bài phát biểu này cũng sẽ phản tác dụng. Người Ukraine sẽ bực bội khi bị thuyết giảng về bản sắc của họ, trong khi Zelenskyy sẽ cảm thấy bối rối khi bị gộp chung với những người theo chủ nghĩa Quốc xã mới, điều chỉ tồn tại trong trí tưởng tượng của Putin.
Brian Whitmore, Ủy viên cấp cao không thường trực, Hội đồng Đại Tây Dương: Những tuyên bố không chính xác và xuyên tạc của Vladimir Putin không phải là điều mới mẻ và cũng không đáng ngạc nhiên. Chúng chỉ là ví dụ mới nhất về hành động châm ngòi của nhà lãnh đạo Điện Kremlin. Rốt cuộc, đây là người đã nói với Tổng thống Mỹ George W. Bush nổi tiếng rằng Ukraine không phải là một quốc gia thực sự trong một cuộc trao đổi được báo cáo rộng rãi tại hội nghị thượng đỉnh NATO năm 2008 ở Bucharest. Tuyên bố của Putin rằng “chủ quyền thực sự của Ukraine chỉ có thể thực hiện được khi hợp tác với Nga” là điều kỳ cục. Người Ukraine hiểu câu nói đó là, quan hệ đối tác với Nga chủ yếu có nghĩa là phải khuất phục trước Nga.
Tuyên bố của Putin rằng Nga và Ukraine chia sẻ “mối quan hệ tinh thần, con người và văn minh được hình thành trong nhiều thế kỷ”, coi thường và làm giảm mối liên hệ lịch sử của Ukraine với châu Âu, độc lập với Nga, như một phần của Đại công quốc Litva và Khối thịnh vượng chung Ba Lan-Litva. Bài phát biểu của nhà lãnh đạo Nga tiết lộ nhiều điều về ông hơn là về Ukraine. Nó cho thấy ông ta là một nhà cai trị theo chủ nghĩa xét lại, người đã chuẩn bị xây dựng những câu chuyện lịch sử sai lạc để biện minh cho giấc mơ đế quốc của mình.
Oleksiy Goncharenko, nghị sĩ Ukraine, đảng Đoàn kết châu Âu: Bài báo của Putin tuyên bố là về lịch sử, nhưng thực tế là về tương lai chứ không phải quá khứ. Ukraine nắm giữ chìa khóa cho giấc mơ của Putin về việc khôi phục vị thế cường quốc của Nga. Ông ấy đau đớn nhận ra rằng nếu không có Ukraine, điều này sẽ là bất khả thi.
Bài phát biểu của Putin thực ra không có nội dung gì mới. Thật vậy, chúng ta đã nghe những lập luận tương tự này nhiều lần trước đây. Tuy nhiên, bài báo của ông không giúp làm rõ rằng cuộc xung đột hiện tại không phải là về quyền kiểm soát Crimea hay khu vực Donbas ở miền đông Ukraine; nó là một cuộc chiến tranh cho toàn bộ Ukraine. Putin hoàn toàn rõ ràng rằng mục tiêu của ông là giữ Ukraine vững chắc trong phạm vi ảnh hưởng của Nga và ngăn chặn sự hội nhập Euro-Đại Tây Dương của Ukraine.
Bây giờ chúng ta có thể chờ đợi là sẽ thấy một số xu hướng mới xuất hiện trong những tháng tới. Điện Kremlin có khả năng chuyển trọng tâm sang “quyền lực mềm” và các tác nhân gián tiếp gây ảnh hưởng. Moscow sẽ tập trung vào việc sử dụng những người và nền tảng không có vẻ thân Nga một cách công khai để truyền bá các thông điệp chính của Điện Kremlin về việc Ukraine là một “quốc gia thất bại” nằm dưới “sự kiểm soát của phương Tây”. Với suy nghĩ này, các nhà chức trách Ukraine nên tăng cường các nỗ lực để tăng cường an ninh thông tin của đất nước.
Yevhen Fedchenko, Tổng biên tập, StopFake: Không có gì mới trong bài báo của Putin. Từ năm này qua năm khác, ông tiếp tục phủ nhận các định chế của người Ukraine trong khi dựa trên các lập luận của mình về tầm nhìn địa chính trị tân đế quốc một cách không khoan nhượng. Trong bài phát biểu của mình, Putin một lần nữa đặt câu hỏi về quyền tồn tại của Ukraine và đưa ra lời đe dọa được che đậy kín đáo rằng Ukraine sẽ mất nhiều lãnh thổ hơn nếu nước này coi mình là một nước “chống Nga”. Nhưng lãnh thổ cuối cùng không phải là điều quan trọng nhất ở đây. Nó chỉ đơn thuần là một con bài mặc cả. Putin muốn có lời nói cuối cùng trong việc xác định cách tiếp cận của Ukraine đối với lịch sử, văn hóa, ngôn ngữ và bản sắc. Đây là những mặt trận quyết định trong cuộc chiến chống Ukraine của Nga.
Brian Bonner, Tổng biên tập , Kyiv Post: Bài phát biểu mới này nhấn mạnh rằng Putin sẽ không bao giờ thay đổi. Ông ta cũng không có ngoại lệ. Ngược lại, những quan điểm trịch thượng, đế quốc và không đúng lịch sử của Putin về Ukraine, thật không may, lại được quá nhiều người ở Nga chia sẻ. Điều này có nghĩa là Ukraine và phương Tây sẽ phải thay đổi và có phản ứng cứng rắn hơn của chính họ để kiềm chế và cô lập Điện Kremlin, vốn không có điểm chung nào với quốc gia dân chủ, đa nguyên mà hầu hết người dân Ukraine muốn chọn cho mình.
Taras Kuzio, Giáo sư, Học viện Đại học Quốc gia Kyiv-Mohyla: Vladimir Putin đã chứng minh một lần nữa rằng ông không thực sự hiểu Ukraine và chưa bao giờ nghiên cứu nghiêm túc các cuộc thăm dò dư luận Ukraine. Tuyên bố của ông rằng “Nga đã làm mọi thứ để ngăn chặn đổ máu” ở Ukraine là vô lý và xúc phạm. Người Ukraine chỉ biết quá rõ về sự can thiệp quân sự liên tục của Nga vào đất nước của họ, cũng như họ nhận thức được tuyên truyền chống Ukraine không ngừng thống trị các phương tiện truyền thông Nga do Điện Kremlin kiểm soát trong bảy năm qua. Bài phát biểu này cũng chứng minh rằng Putin vẫn phủ nhận trách nhiệm cá nhân của mình đối với sự sụp đổ của quan hệ song phương giữa Nga và Ukraine. Thay vào đó, ông tiếp tục đổ lỗi mọi thứ cho các âm mưu chống Nga và âm mưu nước ngoài.
Nếu các nhà hoạch định chính sách phương Tây muốn hiểu nguyên nhân của cuộc chiến duy nhất đang xảy ra ở châu Âu, họ cần phải bắt đầu xem xét chủ nghĩa đế quốc của Putin một cách nghiêm túc. Ông đã tán thành quan điểm sô vanh về Ukraine kể từ những năm 2000 và đã nhiều lần đặt câu hỏi về tính hợp pháp lịch sử của đất nước. Thế giới quan này giờ đây đã được trình bày trong bài phát biểu mới nhất của ông, điều này không còn nhiều chỗ cho người ta nghi ngờ rằng ông có ý định tiếp tục đấu tranh để giành quyền kiểm soát Ukraine vô thời hạn.
Volodymyr Yermolenko, Tổng biên tập, UkraineWorld.org: Bài báo của Putin cho thấy Nga sẽ sử dụng lịch sử nhiều lần để biện minh cho các hành động chính trị và quân sự của mình. Nước Nga hiện đại về bản chất vẫn là một đế chế. Trước khi sáp nhập các lãnh thổ mới, Điện Kremlin tìm cách thôn tính lịch sử và đồng hóa các nước láng giềng bằng cách phủ nhận sự tồn tại của họ như những bản sắc dân tộc riêng biệt.
Những nỗ lực hiện tại của Putin nhằm thúc đẩy quá trình đồng hóa ở Ukraine là vô cùng nguy hiểm vì nó mở đường cho một làn sóng bành trướng mới của Nga. Moscow đang ngày càng thu hút Belarus, trong khi tuyên bố rằng quốc gia láng giềng này thực sự là một phần của cùng một quốc gia Nga. Do đó, chúng ta sẽ thấy sự chú trọng ngày càng tăng của Nga đối với các nỗ lực quyền lực mềm ở Ukraine nhằm thúc đẩy sự đồng hóa thông qua các con đường như tôn giáo và truyền thông. Các chiến thuật chiến tranh hỗn hợp của Putin sẽ ngày càng thông minh hơn và trở nên nguy hiểm hơn.
Peter Dickinson là Biên tập viên của Dịch vụ UkraineAlert của Hội đồng Đại Tây Dương.
Bài liên quan:
Diễn Đàn Khai Phóng 