Mensonge dans la vie courante et mensonge en politique.
Trong chúng ta ai cũng là người nói dối và nói dối rất giỏi. Một nghiên cứu ở Mỹ cho thấy là trung bình ta nói dối hai lần rưởi mỗi ngày (dẫn bởi tác giả Claudine Biland (1). Nói dối thành bình thường..
Nói dối là một hiện tượng cần thiết cho liên hệ xã hội
Gặp người khác ngoài ngõ buổi sáng, có khi ta đã phải nói dối rồi khi khen họ mặc đẹp hay có cái ví sang trọng chẳng hạn.
Ông bà ta vẫn bảo «Lựa lời mà nói cho vừa lòng nhau».
Có những sự thật không cần phải nói vì nói ra thì rất khó nghe.
Có những lời xã giao cần thiết dù không thật tình.
Nhiều trường hợp nói dối được chấp nhận:
Bác sĩ là người có thể nói dối người bệnh, để họ không mất hi vọng, để họ tiếp tục bám víu vào cuộc sống và phấn đấu để lành bệnh dù khi hi vọng còn rất mõng manh.
Thầy giáo cũng lắm khi nói dối, để khen học trò và để khuyến khích chúng tiếp tục cố gắng.
Trong quá khứ, nói dối khi giấu người Do thái trốn trong nhà để họ không bị Đức quốc xã bắt đi trại tập trung và trại diệt chũng.
Trẻ có biết nói dối hay không ? Rất sớm trẻ biết … đóng kịch và giả dối – ở đây có thể chưa là nói dối vì trẻ chưa biết nói – để được tình thương của cha mẹ, được săn sóc, ôm ấp nhiều hơn. Sau đó, theo quan sát và kinh nghiệm sống với bối cảnh gia đình, trẻ có thể sẽ chọn nói dối để không bị phạt, để được thưởng, hay chỉ để bảo vệ cái riêng tư của mình, một loại vườn bí mật mà ngay tới cha mẹ cũng không có quyền xâm nhập hay kiểm soát (2) (3).
—
Trên chính trường, nói dối là một môn …thể thao mà nhiều người dùng tới. Nói dối để tranh công, chối tội, đổ lỗi, thanh minh… Tùy thời điểm, mùa bầu cử chẳng hạn, nói dối rộ lên, các ứng viên thi nhau nói dối để quyến rũ cử tri, để được nhiều phiếu…
Người quản lý quốc gia có nhiều chiến lược để nói dối và để biện hộ cho nói dối.
Không biết, chưa được báo cáo là chiến lược thường được dùng.
Họ nói dối khi chỉ nói một cách chung chung. «Ngôn từ, ngôn từ và còn ngôn từ nữa» để không nói gì hết mà lấp đầy khoảng trống các diễn văn.
«Không giảm ngân sách cho bảo hiểm xã hội nhưng chỉ kiểm soát những chi tiêu của ngân quĩ này».
«Sẽ bớt thất nghiệp bằng cách nâng cao giá trị đào tạo».
« Bảo vệ tỉ giá của đồng tiền để chống lạm phát».
Dân tình cần nghe những điều đó và nhiều khi không đủ sáng suốt để nhận thấy những ngôn từ rổng nghĩa.
Như thế chính trị gia nói dối cốt để bảo vệ quyền tự do quyết định phương thức hành động, cách quản lý sau đó hay để trốn trách nhiệm,…
Nhiều khi họ nói dối bằng cách không đề cập tới, tránh nói đến những điều cấm kỵ. Bán vũ khí là một hành động cần giấu kỹ.
Không, ta chỉ hổ trợ về quân sự cho nước A hay nước B.
Như vậy để danh chính ngôn thuận trên bình diện đạo đức. Đồng thời, việc bán vũ khí mang lại nhiều lợi nhuận cho nước nhà, hay cho một bè nhóm.
Có lúc họ phải nói dối vì quyền lợi tối thượng của đất nước. Những khi có khủng hoảng, dù là khủng hoảng kinh tế hay khủng hoảng chính trị, trấn an dân tình là bổn phận của chính trị gia, Vì nếu không sẽ đi tới khủng hoảng trầm trọng hơn.
Trong các chiến tranh, dù có thua hay thắng, không bên nào cho biết con số «thật» của những mất mát hay thương vong.
Ngoài ra, khi dư luận có khám phá ra những «bất thường», các chính trị gia lại nói dối thêm bằng cách chối, cho tới chừng nào không chối được nữa. Ai có tố cáo thì phải mang bằng chứng. Có người chối giỏi đến nổi đối phương tin hay nản chí, bỏ cuộc, không tiếp tục đi tìm chứng cớ (4).
Kết luận
Xã hội phân biệt hai loại nói dối. Nói dối với mục đích lừa gạt người khác để mưu cầu lợi ích cá nhân hay lợi ích của một nhóm và nói dối vì một mục đích cao cả.
Con người sống trong xã hội, xã tắc cần được gìn giữ. Thông thường, ta kết án nói dối ích kỷ để bảo vệ cấu trúc, sinh hoạt và sự trường tồn của xã hội, tức là bảo vệ số đông.Trái lại, ta chấp nhận nói dối vị tha.
Nguyễn Huỳnh Mai
—-
.(1) Biland Cl., Psychologie du menteur, NXB Odile Jacob, 2004.
.(2) https://huynhmai.org/2014/03/19/tre-biet-dong-kich-va-khoc-gia-tu-trong-noi/
.(3) Castro D., Petits silences, petits mensonges . Le jardin secret de l’enfant . NXB Albin Michel, 2012,
.(4) Charaudeau P., Về các diễn văn chính trị, có thể đọc được ở đây:
Diễn Đàn Khai Phóng 